Regen is de rode draad in het broedseizoen van 2024. Voor kraanvogels een voordeel, want dan is het nat op de broedplaats en minder publiek in het veld. De eerste kuikens vliegen eind juni uit en de laatste twee in september. Met 10 uitgevlogen jongen een nieuw record. Een verslag én een analyse van de kansen en bedreigingen op de broed- en verzamelplaats van kraanvogels in het Fochteloërveen.
Kraanvogelouder met halfwas jongen foeragerend 7 augustus 2024
72 kuikens uitgevlogen in 2001-2024
In 2001 broedden voor het eerst sinds mensenheugenis kraanvogels in het Fochteloërveen en vliegt één jong uit. In 2024 staat de teller op 72, en is het gebied vooral bekend om zijn kraanvogels. Om verstoring in de nest- en kuikenfase te verkleinen worden nesten en paren met kuikens in kaart gebracht in opdracht van de vereniging Natuurmonumenten.
Nesten worden opgezocht en vervolgens met rust gelaten. 24 april 2024
Door kraanvogels intensief op afstand of uit dekking te volgen, krijg je inzicht in de eisen die ze stellen maar ook in de knelpunten die spelen. Liefhebbers geven waarnemingen en verstoringen door en als het nodig is, volgt actie. In de broedtijd en kuikenfase blijft iedereen zoveel mogelijk uit de buurt. Met de opgedane kennis wordt de bescherming van de kraanvogel aangescherpt. In de broedtijd geldt terughoudendheid op de broedplaats maar ook op de website kraanvogels.net. Als de kuikens kunnen vliegen wordt het succes gedeeld, want veel mensen zijn geïnteresseerd in het wel en wee van de kraanvogels in het Fochteloërveen. Steeds meer mensen komen speciaal voor kraanvogels naar het hoogveen.
Toename broedparen in het Fochteloërveen
Na de vestiging in 1999 en het eerste broedgeval in 2001 heeft de nieuwkomer zich geleidelijk verder verspreid over het wetland Fochteloërveen. In het Fochteloërveen ging het in 2001-2007 om 2 paren. In 2008-2013 ging het om 3-5 paren. In 2014-2023 groeide het aantal tot 8-10 broedparen. In 2024 broeden voor het eerst 11 paren kraanvogels in het veengebied.
De inspanning van de ouders om kuikens groot te brengen, dwingt respect af
Het blijft regenen in het voorjaar
Nieuwe kaden zorgen voor een hoger waterpeil en meer geschikt broedgebied. Door een kleddernat voorjaar is het waterpeil gunstig in het broedseizoen. Langdurige regen is voor kleine kuikens niet ideaal maar grote kuikens kunnen er mee uit de voeten. Een optimaal waterpeil op de slaapplaats biedt families veiligheid.
Draagkracht van het Fochteloërveen verandert voortdurend
Kraanvogels zijn als grondbroeder afhankelijk van veilige broedplaatsen en een gunstige waterstand. De paren broeden op veilige plekken in kniediep water en op eilandjes. Kraanvogels zijn voorzichtig in de broedtijd en laten zich maar weinig zien. Het getetter in de ochtend en de alarmroep bij onrust verraadt ze, maar daarmee zijn ze in die spannende maanden niet al te scheutig. De inspanning van ouders om kuikens groot te brengen, dwingt respect af.
De zeearend broedt sinds enkele jaren in het wetland. 21 februari 2021
Het terreingebruik van de kraanvogel verandert wanneer de omstandigheden in de omgeving veranderen. Dat zien we ook sinds de zeearend zich heeft gevestigd als broedvogel in het wetland. De aanwezigheid van arenden zorgt voor verstoring op foerageer- en broedplaats van kraanvogels en vergroot de kans op predatie van eieren en kuikens. Kraanvogels die broeden in open gebied worden onrustig als een zeearend verschijnt.
Prachtig broedresultaat met 0,91 kuiken per broedpaar in 2024
Kraanvogels broeden in natte gebieden, veelal in half open landschap met voldoende dekking en bij voorkeur ver weg van mensen. Eén paar verliest het kuiken na 3 ½ weken. Uit een nalegsel kruipen twee kuikens, maar de familie wordt maar niet met rust gelaten. Een groot deel van de belangstellenden kijkt even en gaat verder. Een klein deel blijft hangen en terugkomen, loopt heen en weer met fototoestel, trekt meer kijkers, en zorgt structureel voor onrust. Kraanvogels gaan meer waken, lopen de dekking in, verliezen kostbare tijd om te eten, en worden opgehouden als ze de weg willen oversteken van foerageergebied naar de slaapplaats of andersom. Weggebruikers zijn vaak de oorzaak dat ouders en jongen van elkaar gescheiden worden zo ook nu. Gelukkig zijn er oplettende kraanvogelwachters in de buurt en loopt het goed af.
In de rest van het Fochteloërveen speelt deze verstoring minder tot niet. Uiteindelijk krijgen 10 paren samen 17, inclusief een nalegsel 19 kleine kuikens. Bij zeven paren gaat het opgroeien van de kuiken(s) voorspoedig. Drie paren brengen 2 kuikens groot en vier paren 1 kuiken. Eind juni vliegen de eerste kuikens uit en de laatste twee in de tweede helft van september. Met 10 uitgevlogen kuikens een recordaantal in het Fochteloërveen. In juli verdwijnt één ouder in het Fochteloërveld en blijft een alleenstaande ouder over met één jong. Ze zijn daarna geregeld samen gezien op de foerageerplaats. Het tweetal krijgt af en toe gezelschap van een derde vogel maar die blijft op enige afstand. In de loop van augustus lopen ze met zijn drieën en zijn er conflicten met buurparen.
Paar met kuikens van 8 weken oud op grasland onderweg naar het hoogveen. Het mannetje loopt achteraan en drukt zich. 28 juni 2024
Nieuwbouw, zonneparken, bloementeelt en luchtvaart bedreiging voor kraanvogels in het Fochteloërveen
Ondanks het broedsucces blijf alertheid geboden. De ontwikkelingen in en om het hoogveen zijn een beperkende factor voor de flora en fauna en de kraanvogel. Naast droogte, vermesting en klimaatverandering spelen meer knelpunten.
Niet zo lang geleden lag het Fochteloërveen geïsoleerd, omsloten door grootschalig akkerland. Geschikt foerageergebied aan de kant van Assen is in enkele decennia volledig opgeslokt. De nieuwe woonwijk Kloosterveen heeft de unieke ligging van het hoogveen aangetast, en dat geldt ook voor de ecologische relaties van vogels die akkers en hoogveen gebruiken!
De aantasting van rust- en foerageergebied gaat door want op de resterende akkers zijn plannen voor zonneparken of verschijnt lelieteelt. Lelieteelt gaat gepaard met veel bestrijdingsmiddelen, intensivering van het grond(water)gebruik en veel menselijke en machinale activiteit, waardoor er ook verstoring komt op de percelen ernaast met oogstresten van graan, maïs en aardappel. Honderden hectares rust- en foerageergebied gaan op deze manier verloren.
Het beheerplan Fochteloërveen pleit voor minder verstoring. De luchthaven Eelde zet in op meer vluchten, en defensie is op zoek naar luchthavens voor de F35. Momenteel zorgen helikopers, luchtballonnen, en vliegtuigen op de aanvliegroute van Eelde geregeld voor intensieve verstoringen van groepen (kraan)vogels op de rust- en slaapplaatsen in het wetland Fochteloërveen. Helikopters, luchtballonnen en aan- en afvliegroutes van de luchthaven Eelde gaan niet samen met gemeenschappelijke slaapplaatsen van vogels in een kwetsbaar Natura 2000-gebied als het Fochteloërveen. De huidige bescherming is een wassen neus.
Eén luchtballon veroorzaakt meerdere malen achtereen intensieve verstoring van groepen kraan(vogels) op rust- en slaapplaatsen op 7 september 2024
Assen verjaagt beschermde vogels en weigert rustgebied te compenseren
Kwalificerende ganzen en zwanen van het Fochteloërveen foerageren op akkers met oogstresten die grenzen aan het hoogveen. Eén belangrijke kernopgave van Natura 2000 zegt dat er voldoende rustgebied moet zijn voor soorten als de kraanvogel. Dat geldt voor het hoogveen en op de akkers erbuiten (externe werking), want daar liggen rust- en foerageergebieden én de eerste en enige zomerverzamelplaats van kraanvogels in Nederland. Ondanks de strenge bescherming blijft Assen bouwen in de richting van het hoogveen.
Kraanvogels met kuikens zoeken eten in het hoogveen, maar ook in het boerenland. Groepen pleisterende kraanvogels en kwalificerende ganzen en zwanen van Natura 2000 foerageren op de eerste kilometers akkers die grenzen aan het hoogveen, met oogstresten van graan, maïs, aardappel en biet, maar die zijn daar vrijwel verdwenen door de nieuwbouw en verstoring.
Grensgebied Drenthe en Friesland is hot
In het Fochteloërveen (11), het Dwingelderveld (9) en het Drents Friese Wold (9) broedt een toenemend aantal paren en ook de beekdalen in de regio zijn ontdekt. Door hydrologische verbeteringen ontstaan her en der natte rustige plekken voor kraanvogels om te broeden, te ruien en te foerageren. Vooral Zuidwest Drenthe en Zuidoost Friesland zijn in trek. In de nazomer verzamelen kraanvogels zich op de zomerverzamelplaats in het Fochteloërveen.
Twee vliegen in één klap
Voldoende rustgebied voor soorten als de kraanvogel is een kernopgave van Natura 2000! Kraanvogels op de zomerverzamelplaats in het Fochteloërveen staan al onder druk door terreinverlies en verstoringen op rust- en foerageerplaatsen. De zonering is vooral gericht op mensen, terwijl in Natura 2000-gebieden de infrastructuur voor dieren moet kloppen. Kleine aanpassingen zoals het afsluiten van een enkel wandelpad op een kwetsbare plek heeft vaak een groot effect. Om de zomerverzamelplaats goed te beschermen is minder verstoring, en meer aaneengesloten rust- en foerageergebied nodig. Hoe?
Er ligt al een voorstel van Vogelbescherming Nederland om twee zandpaden af te sluiten langs de Tiende en Elfde Wiek in de polder Ravenswoud, omdat uit onafhankelijk onderzoek van Altenburg & Wymenga blijkt dat er een tekort is aan rust- en foerageergebied. Een alternatief voor het afsluiten van de Tiende Wiek is dichte beplanting aanbrengen om het zicht te ontnemen. Het afsluiten van enkele zandpaden en dichte beplanting werkt gunstig uit voor kraanvogels maar ook voor de kwalificerende ganzen en zwanen die hetzelfde knelpunt ervaren in najaar en winter (Fieten et. al. 2021). De kennis is er, maar de uitvoering blijft achter. Hier ligt dus een opdracht voor provincie en gemeente.
Kaartje met primair rust- en foerageergebied in ”Ravenswoud” voor kraanvogels en kwalificerende zwanen en ganzen van Natura 2000
Structurele verstoring op de zomerverzamelplaats langs de Elfde Wiek is niet uit te leggen. Kraanvogels of wandelaars met loslopende honden?
meer lezen: klik hier
ook te koop in de winkel van Vogelbescherming in Zeist
Herman Feenstra
Literatuur:
N. Fieten, R. van der Hut, M. Bekkema, E. Kappers 2021. Verstoring en draagkracht in en rond het N2000-gebied Fochteloërveen. Analyse van effecten en perspectieven voor kwalificerende niet-broedvogels en Kraanvogel. A&W-rapport 20-252. Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek, Feanwâlden.
Dank aan alle waarnemers en kraanvogelwachters: Jacob de Bruin, Ru Bijlsma, Rudy van der Heide, Marika Horsthuis, Wilko Kootstra, Janco Mulder, Derrick Pampiermole, Luutzen Posthumus, Paul van Rhijn, Tonnie Sterken en Jan de Wit.